Dierproeven - Zijn er alternatieven?

Voor dierproeven geldt het 3V-beleid: vervangen, verminderen en verfijnen. Het doel is dus om proeven zo veel mogelijk zonder proefdieren te doen (vervangen), zo min mogelijk dieren te gebruiken bij dierproeven (verminderen) en dierproeven zo diervriendelijk mogelijk te maken (verfijnen).

Het idee van de 3 V’s werd in 1959 al bedacht door 2 Britse biologen, maar pas sinds de jaren ‘80 is dit idee populair geworden. Vandaag de dag moet rekening gehouden worden met de 3 V’s bij het maken van een onderzoeksplan. Daarnaast wordt dit ook meegenomen bij het afgeven van een vergunning door het CCD.

Cellen kweken

Een hoop onderzoeken kunnen inmiddels zonder proefdieren gedaan worden door gewoon de benodigde cellen te kweken. Inmiddels is het mogelijk om met stamcellen verschillende lichaamsdelen te kweken van zowel mensen als andere dieren. Zo kan bijvoorbeeld een nier of een hart gekweekt worden, of een stuk huidweefsel. Zo kan bijvoorbeeld getest worden of een bepaald medicijn niet giftig is voor de nieren.

Door het kweken van huid en hoornvlies kan getest worden hoe de huid en ogen reageren op een bepaald product. Vaak zijn deze testen betrouwbaarder dan toxiciteitstesten op dieren, omdat dieren vaak net een iets andere huid hebben dan mensen. Hierdoor kan een product wat bij experimenten met konijnen geen irritatie veroorzaakte bij mensen wel voor huidirritaties zorgen. Dankzij deze nieuwe ontwikkeling is het dus niet alleen mogelijk om zonder proefdieren de veiligheid van stoffen te testen, maar de uitkomsten worden vaak ook betrouwbaarder.

Embryo’s kweken met stamcellen

In 2017 hebben wetenschappers het voor elkaar weten te krijgen om hele muizenembryo’s te kweken met behulp van stamcellen. Bij het maken van deze kunstmatige embryo’s kwamen in tegenstelling tot bij klonen geen eicellen te pas. Door zowel embryostamcellen als placenta-stamcellen te kweken, was het mogelijk om deze cellen tot een embryo te laten groeien. Deze methode kan bijvoorbeeld gebruikt worden om de ontwikkeling van embryo’s beter te onderzoeken. Deze embryo’s kunnen niet uitgroeien tot echte baby’s omdat ze geen voedingsstoffen kunnen krijgen die ze normaal via de moeder krijgen. Dat is niet erg, want voor onderzoek naar embryo’s is deze methode heel geschikt. Onderzoekers verwachten in de toekomst ook menselijke embryo’s op deze manier te kunnen kweken om deze beter te kunnen onderzoeken.

Veel voordeel voor het kweken van menselijk weefsel

Uiteindelijk heeft vooral het kweken van menselijk weefsel veel voordelen omdat het de betrouwbaarheid van onderzoek gewoon erg vergroot. Helaas wordt onderzoek met gekweekt weefsel nu nog beperkt door de beschikbaarheid van dit weefsel. Huidweefsel wordt bijvoorbeeld gekweekt met behulp van cellen van stukjes huid die door doktoren zijn weggehaald, bijvoorbeeld bij plastische chirurgie. Alleen met toestemming en medewerking van zowel de arts als de patiënt kan dit soort weefsel gebruikt worden voor het kweken van dierproefalternatieven. Helaas levert dit momenteel nog lang niet genoeg weefsel op, dus in de toekomst zullen daar oplossingen voor gevonden moeten worden. Gelukkig kunnen we ook dierlijke huid kweken, dus het kweken van een huid die erg lijkt op die van de mens, zoals varkenshuid, zou ook een oplossing kunnen zijn.

Mensen i.p.v. dieren

Dankzij nieuwe technologieën is het tegenwoordig steeds meer mogelijk om onderzoek te doen met mensen. Doordat er steeds betere scans te maken zijn, is het bijvoorbeeld mogelijk om organen en hersenactiviteit steeds meer bij mensen te bestuderen. Daarnaast kunnen ook geneesmiddelen soms op mensen getest worden met behulp van microdosering. Hierbij krijgt de proefpersoon een extreem lage dosering, waardoor het geneesmiddel geen effect heeft op het lichaam, maar de reactie in individuele cellen wel onderzocht kan worden.

Chips

Tegenwoordig zijn er ook nieuwe technologieën zoals ‘lab on a chip’, ‘human on a chip’ en ‘organ on a chip’. Deze chips zijn een soort miniatuur-laboratorium waarin bijvoorbeeld de veiligheid van medicijnen getest kan worden. Op deze chips zitten verschillende cellen die met elkaar stoffen en signalen uitwisselen via hele dunne kanaaltjes.

Zo kan de wisselwerking tussen deze cellen en de reactie op bepaalde stoffen getest worden. Zo is er bijvoorbeeld al een chip waarmee het effect van medicijnen op de nieren getest kan worden. Eigenlijk zijn deze chips een soort miniatuur laboratoria waar alles plaatsvindt in de chip en waar weefsels en organen in het klein nagebootst worden en met microscopen in de gaten gehouden wordt.

In de toekomst wordt het misschien zelfs mogelijk om een heel menselijk lichaam op zo’n manier in het klein na te bootsen en te bestuderen. Op dit gebied zijn er dus al praktische alternatieven, maar er is vooral veel hoop dat deze technologie in de toekomst meer geavanceerde alternatieven voor dierproeven zal opleveren door ingewikkeldere combinaties van cellen en organen in chips na te bootsen. Het voordeel van deze chips is dat ze gebruik maken van menselijke cellen, waardoor de onderzoeksresultaten betrouwbaarder zijn dan die bij onderzoek met dieren.

Slimme datasystemen en databanken

Er zijn steeds meer databanken waarin informatie over het menselijk lichaam en aandoeningen worden opgeslagen. Met slimme datasystemen kan deze informatie en informatie uit eerdere onderzoeken gebruikt worden bij nieuwe onderzoeken. Daarnaast zijn er steeds meer computersimulaties die veel kunnen voorspellen. Door informatie uit verschillende bronnen te verzamelen kunnen modellen worden opgesteld waardoor bepaalde dierproeven niet meer nodig zijn. Ook is het belangrijk dat bestaande kennis zo veel mogelijk gedeeld wordt en dat ook de uitkomsten van dierproeven met negatieve resultaten gepubliceerd worden.

Het gebruik van dode dieren

In sommige gevallen kunnen dierproeven ook op dode dieren uitgevoerd worden. Soms gebeurt dat al want er worden ook proefdieren gefokt en gedood zodat lichaamsdelen voor experimenten gebruikt kunnen worden. Een beter alternatief is om dieren te gebruiken die al dood zijn. Vroeger werden er bijvoorbeeld veel stoffen getest door ze op de ogen van konijnen te smeren. Tegenwoordig worden daar in Nederland vaak ogen van geslachte kippen voor gebruikt. Dit werkt net zo goed en zo hoeft er geen levend dier voor te lijden. Uiteraard is het gebruik van geslachte dieren ook niet ideaal, zeker niet wanneer er in de toekomst hopelijk geen dieren meer geslacht worden. Toch kan dit op de korte termijn een hoop leed en dierenlevens besparen en zou dit in de toekomst mogelijk gedaan kunnen worden op bijvoorbeeld dieren die een natuurlijke dood zijn gestorven.

Andere oplossingen

Naast het overgaan op nieuwe technologieën zijn er ook andere manieren om het aantal dierproeven te verminderen. Het onderzoek van het Rathenau Instituut naar alternatieven voor dierproeven stelt bijvoorbeeld ook de 3B’s voor. Deze zijn: Betere wetenschap, Betere antwoorden op maatschappelijke vragen en Betere regelgeving. Die eerste twee gaan vooral over het stellen van ander soort vragen en op een nieuwe manier naar gezondheid kijken. Daarnaast speelt regelgeving ook een belangrijke rol omdat nu soms nog wettelijk verplicht is om bepaalde stoffen op dieren te testen. Daarnaast duurt het nu jaren voordat alternatieven wettelijk zijn goedgekeurd. Door dit proces te versnellen, kunnen dierproeven ook sneller uitgefaseerd worden.

Daarnaast is het van belang dat alternatieven aangemoedigd worden. Niet alleen door onderzoek te blijven doen naar nieuwe alternatieven, maar ook door de bestaande alternatieven zo veel mogelijk te gebruiken. Hiervoor is het ook nodig om onderzoekers, die vaak jaren of decennia lang gewend zijn met dierproeven te werken, te overtuigen van het belang van alternatieven en hen aan te moedigen om mee te gaan met deze verandering.

Links naar de andere blogs: