Dierproeven - Welke dieren worden gebruikt om proeven mee te doen?

Veel dieren worden gebruiken om dierproeven mee te doen, maar welke dieren zijn dat precies?

Proeven op mensapen zijn in de EU verboden. Ook zijn proeven op bedreigde en beschermde diersoorten verboden, tenzij dit echt noodzakelijk is en een test niet op andere dieren uitgevoerd kan worden.

Gewervelde dieren

De wetten met betrekking tot proefdieren gelden alleen voor gewervelde dieren zoals zoogdieren, reptielen, amfibieën, vogels en vissen. Ongewervelde dieren (met uitzondering van koppotigen zoals inktvissen) vallen niet onder deze wetten. In de richtlijnen van de EU staat namelijk: “Naast gewervelde dieren, waaronder rondbekken, moeten ook koppotigen binnen de werkingssfeer van deze richtlijn worden gebracht, aangezien er wetenschappelijke aanwijzingen zijn dat zij pijn, lijden, angst en blijvende schade kunnen ondervinden.”

Ongewervelde dieren zoals slakken, wormen en insecten worden wel gebruikt in dierproeven, maar deze dieren zijn daarbij dus niet wettelijk beschermd en bij deze dierproeven hoeft men zich dus niet aan de wettelijke regels te houden die gelden voor gewervelde dieren. Deze dieren worden dan ook niet meegenomen in de telling van het aantal proefdieren.

Ongeboren foetussen

Andere dieren die niet meegenomen worden in de telling en die niet vallen onder de dierproefwetten zijn ongeboren foetussen. Wanneer deze uiteindelijk wel geboren worden, vallen deze dieren wel onder de wet. Foetussen die voor hun geboorte gedood gaan, vallen niet onder de wet. Dit maakt foetussen geschikt voor onderzoeken die niet zijn toegestaan onder dierproefwetten, zoals genetische modificatie. Zo wordt er bijvoorbeeld geëxperimenteerd met kippenfoetussen die door middel van genetische modificatie meer een soort Frankensteinachtige wezens zijn geworden. Zolang deze foetussen voor hun geboorte gedood worden en dus nooit verder ontwikkelen dan een foetus, is dit toegestaan.

Muizen en ratten

Muizen en ratten zijn de meest gebruikte proefdieren, zowel in Nederland als wereldwijd. Zeventig procent van alle dierproeven in Nederland vindt plaats met deze dieren. Inmiddels zijn er bij proefdierfokkerijen honderden verschillende soorten muizen en ratten te vinden, waaronder genetisch gemodificeerde soorten. Deze dieren worden het meest gebruikt voor toxiciteits- en veiligheidstesten en om antistoffen te produceren. Daarnaast worden ze (samen met andere diersoorten ter vergelijking) gebruikt voor vrijwel alle soorten wetenschappelijk onderzoek met proefdieren.

Allerlei ziektes en aandoeningen worden er bij muizen en ratten gecreëerd, van kanker, longaandoeningen, Parkinson en bloedvergiftiging, tot verslaving, autisme, gebroken botten en brandwonden. Ook psychische aandoeningen worden het meest bij muizen en ratten onderzocht. Dieren worden geïsoleerd, getraumatiseerd, bang gemaakt, uit hun slaap gehouden of uitgehongerd om ze in een bepaalde psychische staat te krijgen. Daarna wordt hun gedrag en reactie op bepaalde stimuli geobserveerd, soms in combinatie met herseninformatie verkregen door geïmplementeerde elektroden.

Apen

Proeven op mensapen worden alleen buiten de EU nog gedaan, bijvoorbeeld in de VS. In Europa worden er elk jaar nog wel zo’n tienduizend andere apen gebruikt voor dierproeven, waaronder een paar honderd in Nederland. 67% van de apen in Europa wordt gebruikt voor toxiciteits-en veiligheidstesten voor farmaceutische producten. Er wordt dan getest of of bepaalde stoffen bijvoorbeeld psychoactieve eigenschappen hebben, invloed hebben op de bloedstolling of schadelijk zijn voor zwangere vrouwen. 33% van de apen wordt gebruikt voor andere onderzoeken om bijvoorbeeld meer te leren over de werking van het lichaam zoals bij hersenonderzoek of naar bepaalde ziektes. Volgens de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen is niet uit te sluiten dat deze apen (deels) uit het wild gevangen zijn en verzoekt dierproefcentra daarom al jaren om niet bij deze handelaren apen te kopen.

In Nederland worden apen gebruikt bij onderzoeken in het Nederlandse Herseninstituut in Rotterdam, het Biomedical Primate Research Center in Rijswijk en het Erasmus MC in Rotterdam. Daarnaast is er in Tilburg nog een handelaar die apen importeert, vooral uit China, en verkoopt aan dierproefcentra in Nederland en omliggende landen.

Waterrestrictiemethode

Bij het Nederlands Herseninstituut ondergaan apen een operatie om elektroden te implementeren in hun hersenen. Daarna worden ze vastgebonden in een stoel en wordt hun hersenactiviteit gemeten terwijl ze gedwongen worden naar allerlei beelden te kijken. Om ervoor te zorgen dat de apen meewerken wordt gebruikt gemaakt van waterrestrictie. De apen krijgen voor de experimenten nauwelijks water en worden tijdens het experiment steeds beloond met een druppel water wanneer ze goed meewerken. Dit is een veelgebruikte methode bij dierproeven met apen. Na de experimenten worden de apen gedood.

Bij het BPRC in Rijswijk worden op elk moment rond de 1500 apen gehouden. Deze worden vooral gehouden voor de fok en het BPRC fokt ook apen voor andere proefdiercentra in binnen- en buitenland. Daarnaast doen ze ook zelf experimenten. In 2017 werden er bijvoorbeeld 317 apen gebruikt in dierproeven. In het Erasmus MC worden apen en andere dieren gebruikt voor onderzoek naar virussen. De apen krijgen daarbij een temperatuursensor geïmplementeerd in hun buik. Daarna worden ze in een isoleerruimte gehouden en daar besmet met een schadelijk virus. Daarna worden de apen in de gaten gehouden en wordt regelmatig hun bloed en longfunctie gecheckt. Na een paar dagen of weken worden de apen gedood en hun lichaam verder onderzocht.

Knaagdieren

Veel knaagdieren worden gebruikt voor dierproeven, vooral konijnen, maar ook bijvoorbeeld cavia’s en hamsters. Deze dieren worden vooral gebruikt voor toxiciteits- en veiligheidstesten. Omdat konijnen zich snel voortplanten, worden ze vaak ook gebruikt om de invloed op zwangere konijnen en hun jongen te testen. Daarnaast worden ze ook gebruikt voor het maken van antistoffen. Konijnen krijgen dan ziekteverwekkers toegediend en de antistoffen die het lichaam dan aanmaakt worden vervolgens via het bloed verzameld en gebruikt voor het maken van geneesmiddelen. Hamsters worden gebruikt voor onderzoek naar allerlei ziektes, waaronder aderverkalking en cholesterolproblemen. De hamsters worden hiervoor op een ongezond dieet gezet en vervolgens na een paar weken gedood om de vervette ingewanden te kunnen onderzoeken. Daarbij worden ook controledieren gebruikt die een normaal dieet krijgen, maar die gedood worden om ze te kunnen vergelijken met de hamsters op het ongezonde dieet.

Honden

Honden worden ook in Nederland en in andere landen gebruikt bij dierproeven. Dit kan zijn bij toxiciteits- en veiligheidstesten en maar ook voor onderzoek naar bepaalde aandoeningen. Vooral bij onderzoek naar hart- en vaatziekten zijn honden populair. Vaak moeten de honden operaties ondergaan om hartziektes te creëren door bijvoorbeeld aders dicht te binden of om pacemakers te implementeren om de hartslag te beïnvloeden.

Katten

Ook katten worden gebruikt voor dierproeven. Vaak gebeurt dit vooral bij onderzoek naar het locomotorisch stelsel en naar het gehoor- en gezichtsvermogen. Met operaties wordt bijvoorbeeld de ruggengraat beschadigd om te kijken hoe dit de werking van de ledematen beïnvloed. Bij andere studies worden bijvoorbeeld de ogen of oren beschadigd of worden kittens vanaf de geboorte geblinddoekt om te kijken wat voor effect dit heeft in de hersenen. Aan het einde van het onderzoek worden de katten gedood om de hersenen verder te kunnen bestuderen.

Landbouwdieren

Landbouwdieren zoals koeien, paarden, pluimvee, varkens, schapen en geiten worden gebruikt voor allerlei onderzoeken. Een deel van die onderzoeken gaan om het verhogen van de productie van dierlijke producten. Bijvoorbeeld door onderzoek te doen naar ziektes die bij deze dieren in veehouderijen veel voorkomen of door te onderzoeken wat het effect is van bepaalde supplementen, andere voeding of naar de invloed van bepaalde genen die de productie zouden kunnen verhogen.

Productie van antistoffen

Ook worden deze dieren gebruikt bij andere onderzoeken. Geiten worden bijvoorbeeld veel gebruikt voor de productie van antistoffen. Ook worden ze gebruikt bij het onderzoeken van allerlei aandoeningen, waaronder gewrichtsproblemen. Hierbij wordt bijvoorbeeld kraakbeen in gewrichten beschadigd om ervoor te zorgen dat geiten osteoartritis ontwikkelen om ze vervolgens te doden en deze aandoeningen verder te bestuderen. Schapen worden ook bij dit soort onderzoeken gebruikt en verder ook bij onderzoeken naar hart- en vaatziekten en bloedvergiftiging. Bij onderzoek naar bloedvergiftiging worden uitwerpselen in de buikholte gespoten om een ernstige ontsteking te creëren, waarna het lichaam langzaam stopt met functioneren omdat er niet voldoende bloedtoevoer is.

Onderzoek naar hart- en vaatziekten

Varkens worden vooral gebruikt bij onderzoek naar hart- en vaatziektes en bij het testen van medische hulpmiddelen zoals hartkleppen. Ook worden varkens veel gebruikt bij experimenten met xenotransplantatie, waarbij organen of weefsel naar andere dieren getransplanteerd wordt. Tegenwoordig wordt er soms ook gebruik gemaakt van genetische manipulatie om varkens hier nog geschikter voor te maken. Tot op heden is er met xenotransplantatie nog geen succes behaald, omdat het lichaam het materiaal van het andere diersoort afstoot, maar onderzoekers blijven hiermee experimenteren. De ontvangers van het donormateriaal uit varkens zijn vaak apen.

Minivarkens voor dierproeven

Daarnaast worden er ook minivarkens gebruikt voor onderzoek. Minivarkens werden in de jaren ‘60 speciaal ontwikkeld voor dierproeven. Verschillende varkensrassen werden gekruist om een klein varken te creëren, omdat deze varkens minder ruimte innemen en zo dus goedkoper en praktischer zijn. Minivarkens worden vooral veel gebruikt bij toxiciteits- en veiligheidstesten en bij universitaire dierproefcentra en ook bij onderzoek naar ziektes en aandoeningen.

Naast de bovengenoemde dieren worden er nog veel meer diersoorten gebruikt bij dierproeven, waaronder lama’s, fretten en andere zoogdieren, en allerlei soorten vissen en vogels

Volgende blog in deze serie over dierproeven: Problemen rondom dierproeven.

Links naar de andere blogs: